Oneindige economische groei op een eindige planeet is wel mogelijk
De drang naar economische groei staat voor een groeiende groep mensen bekend als de bron van alle kwaad. Toch biedt juist voortdurende, gerichte economische groei goede kansen om al onze huidige en nieuwe problemen op te lossen.
Ondanks de karrenvracht aan onzin in de docu Planet of the Humans doen veel kijkers hun best alsnog lering te trekken uit de film. Uit anderhalf uur misleiding destilleren zij ‘de ongemakkelijke hoofdboodschap, die wel klopt’.
Zo blijkt eens te meer dat we ondanks alles graag op zoek gaan naar een boodschap die ons uitkomt. Wie wil horen dat windturbines en zonnepanelen helemaal niets uithalen tegen klimaatverandering, vindt precies dat in deze film. Wie wil horen dat ongeremde bevolkingsgroei ons grootste probleem is, wordt door Gibbs en Moore op zijn wenken bediend. En wie een aversie heeft tegen economische groei, ziet de film vooral als een aanklacht tegen economische groei.
De aversie tegen economische groei is zo oud als de Club van Rome
De voor mij belangrijkste inhoudelijke fouten en valse trucjes in de film heb ik opgesomd in dit artikel. Vele reacties over de hoofdboodschap (die ik gemist zou hebben) gaven aanleiding voor dit stuk over de boeman genaamd groei.
Het idee dat voortdurende bevolkingsgroei en economische groei onverenigbaar zijn met een duurzame wereldeconomie houdt de maatschappij al jaren in zijn greep. We maakten ons de afgelopen decennia grote zorgen over onder meer:
- de onstuitbare vervuiling van groeiende steden met afval, uitwerpselen en roet van fabrieken;
- de beschikbaarheid van voldoende productieve landbouwgrond om het groeiende aantal monden te voeden,
- de beschikbaarheid van voldoende betaalbare aardolie om onze huidige levensstijl te kunnen volhouden,
- de draagkracht van de natuur, de biodiversiteit en de ozonlaag voor groeiende luchtvervuiling,
- de stabiliteit van het huidige wereldklimaat in het licht van oplopende concentraties broeikasgassen.
Al die zorgen waren terecht. Dat zijn ze nog steeds. Al die zorgen zijn gelukkig ook aanleiding geweest om aan oplossingen te werken. Economische vooruitgang, vooruitgang in de productie van voedsel, de medische zorg en hygiëne bleken aanvankelijk de bevolkingsgroei aan te jagen maar uiteindelijk ook af te remmen. Bevolkingsgroei is in de grootste delen van de wereld al voorbij. Alleen daar waar de economie achterblijft, groeit de bevolking door.
Voortschrijdend inzicht en innovaties namen niet alleen veronderstelde grenzen aan de groei van wereldbevolking weg maar joegen ook de wereldeconomie aan. Ondanks veronderstelde grenzen bleek groei steeds opnieuw toch weer mogelijk. Steeds zelfs nog sneller dan voorheen. En helaas schiep vrijwel elke oplossing met de groei die daarop volgde ook nieuwe problemen. Inmiddels maken we ons daarom nu terecht zorgen of alles dat nu dankzij fossiele hulpbronnen kan met grofweg 2 à 3 miljard rijke mensen straks ook kan met ±10 miljard minstens zo rijke mensen maar zonder fossiele hulpbronnen.
Doorslaggevende grenzen aan de economische groei zijn nooit bewezen
Het merendeel van de aan groei gekoppelde milieu- en klimaatzorgen van de afgelopen decennia vallen samen in de Planetary Boundaries van Rockstrom en de deels daarop gebaseerde Doughnut Economy van Raworth.
Deze populaire theorieën stellen groei op overtuigende wijze ter discussie. Economische groei is verworden tot de primaire indicator waarop veel landen, bedrijven en individuen elkaar vergelijken. Wie in zo’n lijst bovenaan wil staan, loopt overduidelijk het risico andere veel belangrijkere aspecten uit het oog te verliezen. Conclusie: economische groei als doel an sich is link.
Vervelend is dat Rockstrom en Raworth al dan niet bewust economische groei ook als middel verdacht hebben gemaakt. Zo kon het gebeuren dat een matige docu over duurzame energie, uiteindelijk toch nog best veel bijval kreeg. Enkel en alleen omdat regisseur Gibbs anderhalf uur aan valse suggesties en goedkope trucs uiteindelijk afsloot met de pseudo-diepzinnige overpeinzing dat ‘oneindige groei op een eindige planeet zelfmoord betekent’.
Het is frappant dat een film die zo overduidelijk is opgebouwd om het publiek met valse info op te hitsen, een pluim krijgt voor het oplepelen van zo’n joekel van een cliché. Zeker als die pluim komt van mensen die de misleiding in de film zien en zelfs ruiterlijk erkennen. Als het degrowth-doel kennelijk zelfs het middel desinformatie heiligt, sla je dan niet een beetje door?
Keiharde grenzen aan de grenzen aan de groei
Natuurlijk is het goed om kritisch te kijken naar de keuzes die je maakt als consument. Als je dit stuk zonder Google Translate kan lezen, kan het vermoedelijk wel iets rustiger aan met je consumptie.
Dat we met zijn allen minder kunnen vliegen, minder vlees kunnen eten en minder troep kunnen kopen, onderschrijf ik van harte. Dat gaat echter niet het grote verschil maken. Nu de hele wereld een jaar stopt met vliegen en inmiddels ook het hamsteren van troep rustiger aan gaat, stevenen we af op een mondiale emissiereductie van 6%.
Dit is misschien wel de grootste economische schok sinds de wereldoorlogen. Veel rigoureuzer kunnen we onze klimaatintensieve consumptie niet aanpassen. Toch slechts 6%. Om met de hele wereld in 2050 klimaatneutraal te zijn, moeten de CO2-emissies elk jaar ruim 3 procentpunt omlaag. Niet incidenteel, structureel. Elk jaar weer verder, tot netto nul. Stel dat we als klimaatintensieve Europeanen, Amerikanen en Japanners de mondiale CO2-uitstoot met nog eens 10 procentpunt kunnen verlagen door minder consumptie, dan is er nog 84 procentpunt van de initiële CO2-uitstoot te gaan.
En dan zijn er nog honderden miljoenen mensen die nu leven onder het bestaansminimum. Die gun ik dat ze de komende jaren economisch minstens 10 keer zo hard groeien als wij met de beste wil van de wereld zouden kunnen krimpen. Consuminderen waar het kan is top maar het helpt ons maar een klein stukkie op weg naar een wereldeconomie die past binnen de planetaire grenzen. Voor al het andere dat nodig is om die grenzen te respecteren, zijn grote investeringen nodig. Voor elke grote investering is geld nodig. Voor geld is groei nodig.
Ik kan dan ook niet wachten tot het moment dat de wereldeconomie deze coronacrash weer te boven is.
De wereld waarop wij vastzitten, is gelukkig geen gesloten systeem
Gelukkig klopt het niet dat de economie op een eindige planeet niet oneindig kan doorgroeien. Het gecombineerde BBP van de hele wereld is niet noodzakelijkerwijs begrensd door de beschikbaarheid van grondstoffen.
Een biertje dat u in uw stamkroeg drinkt, draagt bijvoorbeeld meer bij aan het BBP dan eenzelfde biertje dat u thuis drinkt. De verbruikte grondstoffen zijn precies hetzelfde. En voor het lezen van dit artikel had ik een klein bedrag kunnen rekenen. Als u had besloten te betalen, droeg u bij aan de economische groei van ons land. Ook hier zonder dat daarvoor extra energie of grondstoffen nodig zijn. Zo zijn er al vele transacties ontkoppeld van groei in grondstoffen- en energieverbruik.
Voor veel andere economische transacties is wel energie nodig maar niet per se nieuwe materialen. Zo laat u misschien wel eens een bierglas vallen en slijt uw telefoon onvermijdelijk een beetje door het lezen van dit artikel. Als het glas en de telefoon uiteindelijk op de stort belanden, zijn er nieuwe grondstoffen nodig voor een nieuw glas en een nieuwe telefoon. Maar het storten van afval is een gewoonte, geen onvermijdelijkheid. De scherven en de versleten telefoon bevatten al het materiaal dat nodig is om opnieuw een bierglas en een telefoon te maken. Voor de recycling is alleen energie nodig. Wat betreft energie is de wereld gelukkig geen gesloten systeem. Er valt continu meer zonne-energie binnen dan we nuttig kunnen gebruiken.
https://youtu.be/983e19NVh5E
Ook als uiteindelijk liefst 10 miljard mensen een goede telefoon willen hebben, betekent dat niet noodzakelijkerwijs dat er meer grondstoffen nodig zijn. Voor een groeiend aantal mensen heeft één smartphone bijvoorbeeld al een heel bureau met PC, monitor, scanner, printer en toetsenbord vervangen, samen met een discman, wekker, rekenmachine, camcorder, dicteerapparaat, encyclopedie, TomTom, horloge, etc. Allemaal vrijgevallen grondstoffen.
De nieuwe telefoon die gemaakt zou kunnen worden uit de materialen die vastliggen in uw versleten telefoon, is voor u bovendien vrijwel zeker meer waard dan uw huidige telefoon. Ook voortdurende innovatie biedt zo een kans op economische groei, zonder dat daaraan noodzakelijkerwijs een groeiend materiaalgebruik gekoppeld is.
Wat geldt voor uw bierglas en telefoon, geldt ook voor uw wasmachine, (elektrische) auto, koelkast en zonnepanelen. Alle grondstoffen die nodig zijn voor de functies die deze producten voor u vervullen, zitten al opgeslagen in precies deze producten. Hernieuwbare energie, innovatie en recycling maken uiteindelijk ook alle fysieke producten hernieuwbaar.
Economische groei is een middel, en uiteindelijk een externaliteit
Het moge duidelijk zijn dat de situatie zoals hierboven geschetst nog lang geen realiteit is. Net zoals in al die eerdere fases dat de economie op ramkoers lag met lokale of planetaire grenzen, is ook nu een transitie nodig.
Na de overgang van dreigende voedselschaarste naar kunstmest en van haarlak met cfk’s naar stekelkapsels die de ozonlaag niet lekprikken, is de transitie met de hoogste prioriteit nu de overgang van fossiele hulpbronnen naar emissievrije energie. Totdat die transitie voltooid is, is het inderdaad goed om onze consumptiegroei te matigen. Gericht, tijdelijk en vooral in de rijkere hoek van de wereld. Niet omdat economische groei fout is maar puur om tijd te kopen. Op het huidige tempo bereiken we de grens aan de stabiliteit van het klimaat eerder dan dat we de transitie naar emissievrije energie kunnen voltooien.
Zo snel we enkel nog energie gebruiken die niet conflicteert met planetaire grenzen, mag ons energieverbruik opnieuw exponentieel groeien. Met onbeperkte emissievrije energie is het vervolgens mogelijk om reststromen volledig te recyclen, onbeperkt schoon drinkwater te maken en zelfs de overmatige uitstoot van CO2 tot nu toe deels ongedaan te maken.
Dat alles vergt wel investeringen, die je onvermijdelijk terugziet in een groeiend BBP. Dat is economische groei waar je niet van moet schrikken. Groei die geen doel en uiteindelijk zelfs geen middel meer is. Uiteindelijk is een hoger BBP vooral een bijeffect van wat nodig is om het welzijn van 10 miljard mensen te maximaliseren. Binnen alle relevante grenzen.
Imagecredit: Robin Frejd, via Unsplash Public Domain
Oprichter WattisDuurzaam en duurzaamheidsadviseur bij We-Boost Transitions.
Ontdek meer van WattisDuurzaam.nl
Abonneer je om de nieuwste berichten naar je e-mail te laten verzenden.
Mooi artikel. Je lijkt wel een ecomodernist. Toch is het nog geen complete weerlegging van POTH.
Volgens de makers van POTH is de overstap van fossiele energie op groene energie kostbaar – zowel voor mens als milieu – en daarmee keren ze zich tegen de gevestigde opvatting over groene energie.
Dat is hun centrale boodschap en ze hebben uiteraard gelijk want zonder interventie in de vorm van subsidies, quota’s, verboden, belastingvoordelen, etc, ten gunste van groene energie zal al het aardgas, aardolie en steenkool in de wereld vroeg of laat verbrand worden, om de simpele reden dat het de goedkoopste (lees: meest voordelige) optie is. Zo werkt de economie, en de makers van POTH realiseren zich dat terdege.
Maar ook voor het milieu is de overstap kostbaar, want fossiele energie veroorzaakt (los van het schadelijke klimaatopwarmende effect van CO2) weinig schade voor het milieu, of in ieder geval minder schade dan het enige volwaardige groene alternatief voor fossiele energie: biomassa.
Een moderne kolencentrale zoals die bij de Eemshaven veroorzaakt vrijwel geen luchtvervuiling, nauwelijks meer dan een moderne gascentrale.
Zon en windenergie veroorzaken weliswaar minder vervuiling dan fossiel, maar vergen wel veel meer ruimte – duizend keer meer – en ruimtegebruik is op zichzelf een vorm van milieuschade.
De boodschap van de makers van POTH is dat de meerkosten (voor mens en milieu) van het overstappen van fossiel op groene energie zullen zorgen dat die overstap niet gemaakt zal worden, of in ieder geval niet tijdig en niet compleet.
Die vrees is niet ongegrond, want welk percentage van de mensheid is – als we eerlijk zijn – echt bereid om bewust en zelfstandig méér te gaan betalen voor energie ten behoeve van het milieu – ook als verder niemand dat (nog) doet?
Jij en ik zijn daar vast toe bereid (we kopen ongetwijfeld allebei 100% groene energie) maar wij hebben makkelijk praten. Voor mensen die minder te besteden hebben is het een duivels dilemma, en als ze (blijven) kiezen voor hun portemonnee (lees: de kwaliteit van leven van hun eigen kinderen) krijgen de makers van POTH wellicht gelijk, vroeg of laat.
Zoals je weet ben ik voorstander van kernenergie omdat het met behulp van kernenergie mogelijk is om niet alleen een 100% schoon energiesysteem te realiseren voor elektriciteit, warmte en (synthetische) brandstoffen, maar dat ook tegen kosten die daadwerkelijk fundamenteel lager kunnen zijn dan de kosten van het huidige fossiele systeem, zonder subsidies, CO2 belasting of ander permanent noodzakelijke mondiale economische interventies. Dit omdat kernenergie net als fossiel energie geen (elektriciteit)opslag vergt en weinig ruimte gebruikt, en anders dan bij fossiel niet beperkt wordt door uitputting van brandstoffen, aangezien uranium en thorium praktisch onuitputtelijk zijn. Zonder kernenergie is het bereiken van een concurrerend 100% fossielvrij mondiaal energiesysteem daartegen niet geloofwaardig en is het pessimisme van POTH over het tijdig en volledig bereiken daarvan gegrond.
Sterk!
Contra-intuïtief? In de gezondheidszorg kunnen we bv. nog wel een paar duizend jaar blijven doorgroeien, er zijn (zeldzame) ziektes in overvloed.
Circulariteit en zero carbon zijn de sleutelwoorden. Te realiseren via strenge normen, fiscaliteit en innovatie. Hier is nog heel veel werk.
Gelukkig is de EU sterk op weg en kan ze wereld meekrijgen, cfr. the ‘Brussels effect’ waardoor bedrijven zich conformeren naar Europese productstandaarden.
Het is al trouwens al meermaals uitgerekend door teams van domeinexperts dat zo’n duurzame en zeer welvarende samenleving met 10 miljard mensen zeer haalbaar is, bv. hier https://www.oneearth.org/the-one-earth-climate-model/
Andere studies en ook de IPCC conclusies verzamelde ik op mijn blog:
http://transitienu.blogspot.com/2019/02/een-sociaal-rechtvaardige.html
The energy transition is a physical impossibility so a big scam. technology and agriculture will always need mineral resources and energy. In Brazil the Carajas mine produces 120 million tons of iron and, uses thousands of tons of explosive, the excavator and the 250 ton CAT truck will work with a water engine? transported by rail (900kms – 4 oil locos, 330 wagons – 40,000 tons), exported by 400,000t ore carrier in China (150 litres / Km of heavy fuel oil). How to do it without oil? In agriculture for example you replace the energy of agricultural machinery by what other energy, knowing that today you need on average 100l / ha of diesel, and irreplaceable phosphates whose peak is expected in twenty years? Just an example for wind turbines, completely sustainable , the world produces 5 billion tons of cement, how to do?
https://www.youtube.com/wat…
https://srsroccoreport.com/…
For anyone who thinks that we will no longer need oil, look at the assembly of a wind turbine.