Energiearmoede bestaat niet, maar maakt meer kapot dan je lief is

Armoede en klimaatverandering zijn serieuze problemen. Problemen waarmee we ook in Nederland te dealen hebben. De oplossing voor het ene probleem kan bovendien het andere probleem vergroten. Dat mag niet gebeuren. 

Het aantal mensen dat de energierekening niet kan betalen dreigt te verdubbelen, schrijft Trouw op basis van onderzoek door Ecorys in opdracht van Milieudefensie.

In 2030 hebben misschien wel 1,5 miljoen huishoudens moeite de energierekening te betalen. Dat is echt veel. Dan woont achter elke zesde voordeur iemand die de energierekening misschien niet kan betalen. Maar ook zonder die verdubbeling is er dus een probleem. Volgens Ecorys zijn er vandaag al 665.000 huishoudens die moeite hebben met de energiekosten.

In elk twaalfde huis woont nu iemand die de energierekening niet of nauwelijks kan betalen. In Nederland. Al jaren. 

Energiekosten zijn niet de oorzaak van armoede

Gemiddeld zijn Nederlandse huishoudens jaarlijks iets meer dan € 2.000 per jaar kwijt aan gas- en elektriciteitsverbruik. Voor 2019 is het gemiddelde besteedbare inkomen per huishouden € 41.000.

Gemiddeld genomen kan elk huishouden de energierekening prima voldoen. Maar geen huishouden is gemiddeld. Geen huis is gemiddeld. Dat blijkt. Voor 665.000 huishoudens is het onzeker of zij de energierekening kunnen betalen. Dat kán liggen aan een slecht geïsoleerd huis, een duur energiecontract of verkwistend energiegebruik. Maar hoe waarschijnlijk is dat?

• Stel dat je in een huishouden woont met een modaal inkomen en bovengemiddeld hoge energiekosten hebt, bijvoorbeeld niet de gemiddelde € 2.000 maar liefst € 3.000 per jaar. Resulteert dat dan in betalingsproblemen?
• Stel nu dat je moet rondkomen van krap € 1.000 per maand en (daarom) zo zuinig met energie omspringt dat je jaarlijks slechts € 900 aan energie kwijt bent. Resulteert dat in betalingsproblemen?

Volgens de laatste cijfers van het Sociaal Cultureel Planbureau leven bijna 1 miljoen Nederlanders van een maandinkomen op of onder het niet-veel-maar-toereikendcriterium. Daarvan moeten 618.000 het stellen met een maandinkomen onder het basisbehoeftencriterium  (€ 1039 per maand voor een eenpersoonshuishouden).

Ook al woon je in een prima geïsoleerd huis, ook al douche je kort, ook al zet je de thermostaat op 18 graden, als je de eindjes aan elkaar moet knopen is ook een bovengemiddeld lage energierekening een hoge kostenpost.

Energiearmoede is een onnodig specifieke term

We zitten midden in de hoogconjunctuur. De werkloosheid staat op het laagste punt sinds 2003. Toch is voor bijna 1 miljoen Nederlanders de balans tussen inkomsten en noodzakelijke uitgaven uitermate precair.

Wat voor de meeste Nederlanders pech heet, kan voor deze groep het leven op de kop zetten. Een kapotte wasmachine, een hoge tandartsrekening of een verkeersboete kan maken dat de vaste lasten die maand een onneembare horde zijn. Een tegenvaller van een paar honderd euro, die duizenden mensen wekelijks meemaken, kan leiden tot structurele ellende.

Ook een incidenteel hoge gasrekening na een strenge winter kan zo’n tegenvaller zijn. Een gestaag stijgende energiebelasting kan zo’n tegenvaller worden. Als armoede zich uit in moeite in het betalen van de energierekening, is het modieus om te spreken van energiearmoede. Om er een definitie van te maken, spreken de meeste kenners van energiearmoede als iemand meer dan 10% van zijn inkomen moet besteden aan energie.

De term energiearmoede suggereert dat er verschillende smaken armoede zijn. Wie 10% aan energie uitgeeft, is mogelijk de helft van zijn inkomen kwijt aan huur, of 6% aan een kat. Toch hoor je niet over huur- of kattenarmoede. De percentages zeggen in dit geval veel meer over de omvang van het totale inkomen dan over de specifieke uitgaven aan energie, huur of kat.

Nog een zijstraat, de Kerk van Jezus Christus van de Heiligen der Laatste Dagen schrijft voor dat gelovigen 10% van hun inkomen offeren aan de kerk. De snelgroeiende religie had in 2019 naar eigen zeggen wereldwijd 16,6 miljoen leden. De definitie van Energiearmoede volgend, leiden alle vrome Mormonen aan religieuze armoede.

Toch waren de 16,6 miljoen Mormonen in staat om samen al meer dan $100 mrd bij elkaar te offeren.

Energietransitie maakt het leven gemiddeld slechts iets duurder

Volgens het door Trouw aangehaalde onderzoek zijn alle Nederlandse huishoudens vanaf 2030 jaarlijks gemiddeld € 258* meer kwijt aan energie en investeringslasten.

Dat is geen gigantisch bedrag. Een stijging van 13% ten opzichte van de huidige gemiddelde energierekening. Als we daar met zijn allen inderdaad 49% CO2-reductie mee bereiken, is dat een prima deal. En ook dit is een gemiddeld bedrag.

• Voor huishoudens in de Amsterdamse grachtengordel zullen de investeringslasten en energiekostenverhoging veel groter zijn dan € 258 per jaar. Toch zal dat voor deze huishoudens gemiddeld prima te doen zijn.
• Voor de meeste huishoudens waarvoor uitgaven aan energie nu al meer dan 10% van het inkomen bedragen, zal de absolute kostenverhoging kleiner dan € 258 zijn. Dat maakt het echter niet minder problematisch.
• Bij in absolute zin stijgende energiekosten zal ook de groep die 10% of meer van zijn inkomen uitgeeft aan energie in absolute zin groeien. Dat is de verdubbeling van energiearmoede waarvoor Ecorys namens Milieudefensie waarschuwt.

*Uit het rapport van Ecorys valt niet op te maken of dit bedrag is gecorrigeerd voor verwachte inflatie.

Energietransitie is niet de oorzaak van armoede, laat staan de oplossing

Al jarenlang hebben honderdduizenden Nederlanders moeite met het betalen van rekeningen, waaronder die voor energie. Dat Milieudefensie, politici en media hier juist nu een punt van maken, hangt natuurlijk samen met de energietransitie. Afhankelijk van waar je staat in het klimaatdebat, geldt energiearmoede als argument voor of tegen effectief klimaatbeleid.

Bron: EnergyTransition

Tegenstanders van energietransitie scheppen doembeelden van grote groepen mensen in de kou en ‘€ 1000 miljard die over de balk gesmeten wordt‘. Ze slepen er graag de hoge energieprijzen in Duitsland bij. Terwijl juist de Duitse Energiewende aantoont dat trouw betalende energieklanten en relatief kostbaar klimaatbeleid prima samen gaan.

Voorstanders van energietransitie willen juist starten met het isoleren en aardgasvrij maken van woningen waar huishoudens met de laagste inkomens wonen. ‘Die profiteren dan als eerste van een lagere energierekening’. Hoe nobel en wenselijk ook, ook dat is verre van een oplossing voor armoede.

Beschouw klimaatverandering en armoede als losstaande problemen

Als je goed kijkt naar wat de term energiearmoede zou kunnen betekenen, blijkt juist hoe opmerkelijk dun het gesuggereerde verband tussen energierekeningen en armoede is.

Dat blijkt ook uit de analyse van Ecorys. Voor een kleine € 630 mln aan jaarlijkse steun in 2030, is in theorie alle energiearmoede opgelost. Dit inclusief de ‘extra’ energiearmoede als gevolg van beoogd klimaatbeleid. Afgezet tegen de € 82 mrd die de Nederlandse overheid in 2019 reserveert voor Sociale Zekerheid is dat een schijntje.

Armoede in Nederland is kortom geen reden te aarzelen met klimaatbeleid maar ook geen reden om extra haast te maken met de energietransitie. Wie armoedebestrijding belangrijk vindt, kijkt onafhankelijk van de omvang van de energierekening hoe je een financiële situatie kunt verbeteren. Wie CO2-reductie belangrijk vindt, kijkt onafhankelijk van de omvang van het inkomen of en hoe je de energierekening valt te verlagen.

Prijs je gelukkig met pech in de energietransitie

Wie zowel CO2-reductie als armoedebestrijding belangrijk vindt, pakt deze beide doelen liefst apart van elkaar aan. Natuurlijk kom je dan raakvlakken tegen. Een doorslaggevende afhankelijkheid zul je echter vergeefs zoeken.

De term energiearmoede leidt af van wat er werkelijk speelt: in een van ’s werelds meest welvarende landen, vermoedelijk rond de top van de conjunctuur, kunnen honderdduizenden huishoudens net wel of net niet rondkomen.

In datzelfde welvarende land komt noodzakelijk klimaatbeleid veel te traag op gang. Geen klimaatbeleid is geen oplossing. Selectieve verontwaardiging over energiearmoede (die dus gewoon armoede moet heten), creëert vooral weerstand tegen klimaatbeleid. Klimaatbeleid dat net als armoedebestrijding voor het leeuwendeel van Nederland prima betaalbaar is.

Voor het leeuwendeel van Nederland heet een € 258 hogere energierekening nu eenmaal gewoon pech. Gelukkig maar.

Imagecredit: Gerrit Adriaensz Berckheyde, via Wikimedia Public Domain

• Over
• Laatste berichten

Thijs ten Brinck

Veelschrijvende ingenieur met een brede interesse.
Oprichter WattisDuurzaam en duurzaamheidsadviseur bij We-Boost Transitions.

Laatste berichten van Thijs ten Brinck (alles zien)

• Wereldwijd is nu 2 terawatt (!?) aan zonnepanelen geïnstalleerd - 20 nov 2024
• RWS zoekt emissievrije asfaltproductie, Boskalis is al begonnen - 14 nov 2024
• Twintig moderne zeilen voor 5 ouderwetse olietankers - 12 nov 2024